تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور

امید هاشمی – آسانسور از مجموعه بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که یک‌جا (معمولاً) در یک کارخانه تولید نمی‌شود، بلکه به صورت قطعات مجزا -که هر یک در جایی و با ماشین‌آلات خاص تولید شده- به محل پروژه منتقل و در آنجا مونتاژ شده و به بهره برداری می‌رسد. از طرفی به دلیل همین ویژگی، بخشی از کارکرد آن بستگی به شرایط محلی که در آن نصب می‌شود، دارد. در این میان موتورخانه به عنوان خانه موتور و تجهیزات کنترل آسانسور از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است که معمولاً نادیده گرفته می‌شود، همین امر روی عملکرد آسانسور تأثیر منفی می‌گذارد. تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور نیز از جمله موارد مهمی است که نباید از آن غافل شد.

اهمیت شرایط دمایی و رطوبتی در استاندارد ملی آسانسور

در استاندارد ملی (EN81) به شرایط دمای موتورخانه اشاره شده است، اما به نظر نویسنده این مطالب، این اشاره کوتاه کافی نیست؛ زیرا باید به میزان گرد و غبار و همچنین به رطوبت مجاز در موتورخانه نیز اشاره روشنی بشود یا حداقل سازمان‌های دست اندرکار در ترجمه و تدوین استاندارد ملی آسانسور به این نکته اشاره روشنی کنند و خطوط قرمز را مشخص سازند.

همگی می‌دانیم گرما دشمن سرسخت تجهیزات مکانیکی و الکتریکی به ویژه قطعات الکترونیکی است. تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور می‌تواند ناشی از عوامل بیرونی مانند تجهیزات مکانیکی و الکتریکی دیگر، نور مستقیم یا غیرمستقیم آفتاب، و حتی عوامل داخلی مانند عبور جریان از خود قطعات الکترونیکی باشد.

رعایت شرایط محیطی در مراحل مختلف نصب و نگهداری

با نگاهی کوتاه به کاتالوگ تجهیزات و قطعات الکترونیکی، شرایط انبارش و کارکرد این تجهیزات و قطعات به روشنی بیان شده است و وظیفه ایجاد شرایط مناسب طبق کاتالوگ راهنمای تجهیز طی زمان و سفر کالا بر دوش افراد یا گروه‌های مختلفی خواهد بود.

رعایت این شرایط می‌تواند در جلوگیری از تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور نقش مؤثری داشته باشد.

نکته: به طور مثال در مورد یک تابلو فرمان آسانسور، پیش از تولید بر عهده انباردار کارخانه، پس از فروش به عهده فروشگاه، هنگام نصب بر عهده گروه نصب و راه‌اندازی و در پایان و در زمان بهره‌برداری به عهده گروه نگهداری و سرویس و مالک ساختمان است.

هر یک از این مراحل می‌تواند بر تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور تأثیر بگذارد و به همین دلیل، توجه به شرایط محیطی در تمام این مراحل ضروری است.

پیشنهاد مطالعه:

• نکات نگهداری آسانسور در زمستان: چگونه از خرابی‌های فصلی جلوگیری کنیم؟
• کاربرد مدل پنیر سوئیسی در ایمنی آسانسور

دمای موتورخانه

در استاندارد ملی دمای مجاز موتورخانه بین ۵ تا ۴۰ درجه سانتیگراد بیان شده است، پس اگر در یک پروژه دمای موتورخانه آسانسور خارج از این محدوده باشد، باید از سرویس‌دهی آسانسور به مسافران جلوگیری و پس از آن تا اصلاح شرایط طبق استاندارد از ارائه خدمات به تجهیزات مکانیکی و الکتریکی و الکترونیکی خودداری کرد.

در اینجا تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور نیز باید در نظر گرفته شود، زیرا تغییرات دما می‌تواند عملکرد این قطعات را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.

البته پیش از هرگونه اقدام در جهت عدم ارائه سرویس، باید به مسائل قانونی آن توجه و مقدمات آن فراهم کرد. به طور مثال باید طی یک نامه رسمی مالک ساختمان از شرایط کنونی موتورخانه آگاه شود و دلیل عدم ارائه سرویس توسط شرکت یا فرد سرویس‌دهنده به روشنی مشخص شود.

در این جا بهتر است درخصوص این موضوع مهم از مقامات ذی‌صلاح مانند سندیکا و اتحادیه استعلام شود. این تجربه برای من که سال‌ها به طور مستقیم و غیرمستقیم مشغول ارائه خدمات به تابلو کنترل آسانسور بوده‌ام بارها رخ داده است.

در برخی پروژه‌ها، تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور به دلیل عدم وجود تهویه مناسب در موتورخانه، مشکلات جدی ایجاد کرده است.

اما پرسش اینجاست: چه راه‌های عملی برای کاهش دمای موتورخانه وجود دارد و چگونه می‌توان تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور را به حداقل رساند؟
به طور کلی دو کار را می‌توان انجام داد:

1. نصب دریچه و راه‌هایی برای خروج طبیعی هوای گرم و جلوگیری از تجمع آن در محیط موتورخانه، که می‌تواند به کاهش دما و کاهش تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور کمک کند.
2. نصب تجهیزات خنک‌ساز مانند کولر آبی و گازی و فن هواکش.

چالش‌ها و هزینه‌های خنک‌کننده‌های موتورخانه

ناگفته پیداست که راه دوم پر هزینه‌تر و دشوارتر از راه اول است و جز در مواردی که الزاماتی برای انجام آن وجود دارد یا اینکه راه اول برای کاهش دمای موتورخانه کافی نیست، نباید به آن عمل کرد.

دشوار بودن راه دوم به این معناست که علاوه بر پیچیده بودن مراحل خرید و نصب و راه‌اندازی، یک مسئولیت سرویس و نگهداری هم به سیستم اضافه می‌شود که به نوبه خود گرفتاری‌هایی به همراه دارد و تا جایی که ممکن است باید از آن پرهیز کرد.

تجهیزات گرمازا در موتورخانه

مهم‌ترین عامل گرمازا در موتورخانه (پس از نور مستقیم آفتاب) خودِ موتور اصلی آسانسور است. این تجهیز به دلیل عبور برق سه فاز از آن به مرور زمان گرمای قابل ملاحظه‌ای را تولید می‌کند که اگر از آن گرفته نشود، هم به خود موتور و هم به تجهیزات دیگر می‌تواند آسیب برساند.

این افزایش دما به‌طور مستقیم می‌تواند تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور را تشدید کرده و موجب خرابی قطعات حساس شود. به همین منظور، روی بدنه موتورهای آسانسور یک فن هواکش با توان مناسب نصب شده است.

اما نکته مهم آنکه وقتی هوای گرم از موتور دور می‌شود، کجا انباشته می‌شود؟ پاسخ این است که این هوای گرم در موتورخانه انباشته می‌شود و اگر راه به فضای بیرون نداشته باشد، روشن است که این هوای گرم دوباره به سمت موتور بازمی‌گردد و مجدداً تأثیر گرما و گردوغبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور را افزایش می‌دهد.

تجهیزات حساس به گرما

طبیعتاً تجهیزات الکترونیکی حساسیت بیشتری نسبت به الکتریکی و تجهیزات الکتریکی حساسیت بیشتری نسبت به مکانیکی به دمای محیط دارند. این حساسیت به‌ویژه در زمینه تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور اهمیت پیدا می‌کند.

این حقیقت از روی اعداد و اطلاعاتی که روی کاتالوگ این تجهیزات (قطعات) درج شده، قابل استناد است. تابلو فرمان به عنوان مهم‌ترین تجهیز الکتریکی و الکترونیکی داخل موتورخانه، شرایط خاصی برای کار کردن دارد.

این تجهیز نیز به سهم خود دارای بخش‌هایی است که گرما تولید می‌کنند. از جمله تجهیزات گرماساز داخل تابلو فرمان می‌توان به ترانسفورماتور اشاره کرد که وظیفه تأمین برق مصرفی مدارهای الکتریکی و الکترونیکی را به عهده دارد.

تهویه تابلو فرمان

تهویه تابلو فرمان هم (به عنوان یک فضای بسته مانند موتورخانه) می‌تواند به همان دو روش که پیش از این اشاره شد، تقسیم شود. البته روش اول بسیار پرکاربردتر است و روش دوم فقط در موارد ویژه مانند تابلوهای فرمان با IP بالا و یا ضد انفجار کاربرد دارد.

نکته مهم: با گسترش استفاده از درایوهای کنترل سرعت، تهویه تابلو و در پی آن موتورخانه باید دستخوش تغییراتی بشود. در یک تابلو فرمان مجهز به کنترل سرعت، جریان اجباری هوا FORCED AIR FLOW توسط فن داخلی درایو ایجاد می‌شود که این جریان هوا اگرچه دمای درایو را پایین می‌آورد، اما دمای آن را داخل محیط بسته تابلو فرمان به گردش درآورده و نصیب دیگر تجهیزات از جمله برد کنترل – که بسیار حساس است – برد تغذیه و پل دیودها و کلیدها می‌کند.

تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور در این شرایط به شدت افزایش می‌یابد و خطر خرابی تجهیزات را بالا می‌برد.

گردوغبار و تجهیزات

گرد و غبار به مرور زمان روی تجهیزات و قسمت‌های مختلف یک سیستم مانند تابلو فرمان آسانسور قرار گرفته و آسیب‌های زیادی به آن وارد می‌کند. اولین آسیب، جلوگیری از تبادل حرارتی عادی قطعات با هوای محیط اطراف خود است که اجازه نمی‌دهد به طور طبیعی خنک شوند.

این امر باعث افزایش دما و در نهایت تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور می‌شود و ممکن است به سوختن قطعات منجر شود. دومین آسیب می‌تواند حاصل از نوع و جنس گرد و غبار باشد.

فن هواکش و گرد و غبار

گرد و غبار می‌تواند مانع عملکرد صحیح فن‌های خنک‌کننده دستگاه‌ها شود و این اتفاق با گذشت زمان به صورت تغییر در صدای فن قابل درک است. در سیستم‌های پیشرفته‌تر -که سرعت فن متناسب با گرمای قطعات تعیین می‌شود- سرعت بالای فن می‌تواند نشان‌دهنده وجود گرد و غبار زیاد روی قطعات داخلی باشد.

تأثیر گرما و گرد و غبار روی قطعات الکترونیکی و مدارهای آسانسور در این شرایط دوچندان شده و باعث استهلاک بیشتر فن و تجهیزات می‌شود.