مفاهیم بازرسی و استاندارد

در این مقاله، به توضیح مفاهیم بازرسی و استاندارد می‌پردازیم.

۲۱ شهریور ۱۴۰۳

ایمان ادیب‌پور – بازرسی و استاندارد دو مفهوم کلیدی در تضمین کیفیت و انطباق محصولات و فرآیندها با الزامات مشخص شده هستند. مفاهیم بازرسی و استاندارد به‌عنوان اصلی‌ترین ابزار برای نظارت بر کیفیت و انطباق محصولات، خدمات، و فرآیندها به کار گرفته می‌شوند. بازرسی و استاندارد، از طریق ایجاد چارچوب‌های مشخص، نه‌تنها موجب اطمینان از رعایت معیارها و الزامات در هر مرحله از تولید و اجرا می‌شوند، بلکه از طریق نظارت دقیق، کیفیت را نیز تضمین می‌کنند. در ادامه به توضیح مفاهیم بازرسی و استاندارد می‌پردازیم.

استاندارد چیست؟

بر اساس مفاهیم بازرسی و استاندارد، به حداقل معیار جهت انجام یک کار و یا یک فرایند استاندارد می‌گویند. استاندارد هیچ‌وقت به حداکثر معیار انجام یک کار و فرایند نمی‌پردازد.

تعریف بازرسی

طبق مفاهیم بازرسی و استاندارد، بازرسی به معنای بررسی دقیق محصولات (طراحی و کیفیت)، خدمات، فرآیندها، دستگاه‌ها و ماشین‌آلات است که از آن برای تعیین انطباق اشیاء با الزامات معین استفاده می‌کنند.

استاندارد بین‌المللی ایزو ۱۷۰۲۰، فعالیت‌های نهادهای بازرسی را شامل می‌شود که کار آن‌ها می‌تواند شامل بررسی مواد، محصولات، نصب‌ها، دستگاه‌ها، ماشین‌آلات، کارخانجات، فرایندها، مراحل کار یا خدمات و تعیین تطابق همه موارد مذکور با الزامات و گزارش بعدی نتایج این فعالیت‌ها به مشتریان و در صورت لزوم، به مقامات ‌باشد.

بازرس‌ها می‌توانند در تمام مراحل طول عمر موارد ذکر شده، از جمله مرحله طراحی، به بازرسی بپردازند. چنین اقداماتی معمولاً در انجام بازرسی، به‌ویژه هنگام ارزیابی انطباق با الزامات عمومی، به اجرای قضاوت حرفه‌ای نیاز دارد.

فعالیت‌های بازرسی عموماً با انجام تست‌ها و صدور گواهی‌نامه‌ها هم‌پوشانی دارند وقتی‌که دارای ویژگی‌های مشترک باشند. اما یک تفاوت مهم در این است که بسیاری از انواع بازرسی، شامل قضاوت‌های حرفه‌ای برای تعیین صلاحیت در برابر الزامات عمومی است؛ به همین دلیل مراکز بازرسی به صلاحیت لازم برای انجام این کار نیاز دارند.

بازرسی فعالیتی است که در یک فرایند بزرگ‌تر قرار دارد. برای مثال، بازرسی را می‌توان به‌عنوان یک فعالیت نظارتی در طرح صدور گواهی‌نامه محصول مورد استفاده قرار داد. بازرسی می‌تواند فعالیتی قبل از تعمیر باشد که به سادگی اطلاعات مربوط به مورد بازرسی را بدون تعیین انطباق با نیازمندی‌ها ارائه نماید. در چنین مواردی ممکن است تفسیر بیشتری مورد نیاز باشد.

طبقه‌بندی مراکز بازرسی به‌عنوان نوع A،B یا C اساساً معیاری برای استقلال آن‌هاست. استقلال کامل یک مرکز بازرسی می‌تواند اعتماد مشتریان را با توجه به توانایی لازم برای انجام بازرسی با رعایت بی‌طرفی تقویت کند.

بازرسی فرایندها می‌تواند شامل پرسنل، امکانات، فناوری یا روش‌ها باشد.
رویه‌های بازرسی و یا طرح‌ها می‌توانند بازرسی را فقط به معاینه و انجام تست‌ها محدود کنند.

تعریف نظارت

دستگاه نظارت، شامل مهندسین مشاور و مهندسین ناظر در کارگاه، وظایف مهم و حیاتی پروژه را بر عهده دارد، اما در جامعه کاری ما غالباً به آن توجّه و اهمیت کافی داده نمی‌شود. به‌هرحال طبق قانون دستگاه نظارت موظف به انجام وظایف و تعهداتی است و بایستی جوابگوی مسئولیت خود باشد.

در شرایط عمومی پیمان در ماده (۹) و (۳۲) و (۳۳) تعریف مهندسین مشاور و مهندس ناظر و شرح وظایف آن‌ها به‌صورت جامع تعریف شده است.

بیشتر بخوانید:

وظایف و مسئولیت‌های دستگاه نظارت در پروژه‌ها

دستگاه نظارت بایستی بر موارد مشروحه زیر آشنایی و نظارت کامل و دقیق داشته باشد:

آشنایی کامل به پروژه از نقطه‌نظر طراحی، محاسباتی و اجرایی داشته باشد.
توجه و اشراف کامل به قرارداد داشته و با آشنایی به مفاد شرایط عمومی پیمان همواره آن‌ها را مدنظر داشته باشد.
آشنایی کامل به مشخصات فنی پروژه داشته باشد و نظارت دقیق به اجرای صحیح آن‌ها مدنظرش باشد.
سیستم اجرا را کاملاً بشناسد تا بتواند استادکار خبره و ناشی را به‌راحتی در برخورد اول تشخیص دهد و از استخدام افراد ناشی که ممکن است باعث خراب شدن کار شوند، جلوگیری کند.
کنترل دقیق به کیفیّت اجرای کارها طبق مشخصّات فنی.
توجه و نظارت دقیق به اجرای تجهیز کارگاه طبق تعریف پیمانکار در اسناد مناقصه. در صورتی ‌که در اسناد مناقصه چنین تعریفی نشده باشد، درخواست تعریف تجهیز کارگاه از پیمانکار و نظارت به اجرای دقیق آن، به‌خصوص قسمت رفاهی و تغذیه نیروها.
نظارت دقیق به اجرای هزینه‌های بالاسری طبق تعریف آن در اسناد مناقصه. در صورتی ‌که هزینه بالاسری پروژه در اسناد مناقصه به‌طور مشروح روشن نشده باشد، شرح آن را از پیمانکار بخواهد و بر طبق آن به اجرا و مدیریت دقیق آن نظارت داشته باشد.
پیمانکار باید سیستم مدیریتی پروژه را به‌دقت نظارت کند و به ضعف‌های مدیریتی توجه کامل داشته باشد و تذکرات لازم را به‌موقع ارائه دهد.
حضور دائم در پروژه (در کارگاه) و بازدید مستمر پروژه.
همکاری و هم‌فکری صمیمانه با پیمانکار در پیشبرد پروژه و دادن راهنمایی‌های لازم در موارد مورد نیاز.
تصمیم‌گیری و دادن دستور کارهای لازم بدون معطّل کردن پیمانکار.
تهیّه و امضا کردن صورت‌جلسه‌های مورد نیاز با همکاری پیمانکار.
رسیدگی به ‌صورت‌وضعیت‌های موقت ماهانه و موظف کردن پیمانکار به تنظیم و تهیه صورت‌وضعیت موقت و منظم ماهانه.

پیمانکار

پیمانکار عمومی (General contractor) سازمان یا گروهی از سازمان‌ها (مشارکت/کنسرسیوم) است که با یک سازمان یا شخص دیگر به‌عنوان کارفرما قرارداد امضا می‌کند تا یک پروژه را از مرحله صفر (Green Field) تا تحویل نهایی (FA) انجام دهد. دامنه خدمات وی می‌تواند شامل مهندسی و طراحی، تهیه مدارک فنی، (پیگیری) ساخت و نصب تجهیزات، ساختمان و اجرا، نصب و پیش‌راه‌اندازی، راه‌اندازی، مدیریت پیمان، تحویل موقت و دائم و حتی بخشی از مرحله بهره‌برداری باشد.

پیمانکاران موظف هستند جهت فعالیت‌های پیمانکاری، اقدام به اخذ گواهی‌نامه تأیید صلاحیت ایمنی پیمانکاران از اداره کار کنند. همچنین مدیرعامل باید دوره ایمنی کارفرمایی را بگذراند.

کارفرما (مصرف‌کننده)

شخص یا سازمانی که براساس نیازهای خود، انجام یک کار یا فرآیند را تحت یک قرارداد مدون به پیمانکار می‌سپارد تا پیمانکار مطابق با استاندارد یا دستورالعمل، نیازهای او را برطرف کند.

عامل سوم (شرکت بازرسی و بازرس)

سازمان یا شرکت، براساس درخواست و هزینه کارفرما، خوداظهاری پیمانکار را در رعایت استاندارد یا دستورالعمل در انجام کار و فرایند بررسی می‌کند و آن را تایید یا رد می‌کند.

یک سازمان نظارتی بی‌طرف بین‌المللی یا داخلی کشوری این شرکت را تایید کرده و به آن گواهی‌نامه تایید صلاحیت مطابق با استاندارد ISO17020 داده است.

گواهی‌نامه

شرکت بازرسی یا سازمان بی‌طرف تایید نامه‌ای را در رابطه با تایید خوداظهاری سازنده و پیمانکار ارائه می‌دهد که همان گواهینامه است.

سازمان نظارتی بی‌طرف

به سازمانی کاملاً بی‌طرف می‌گویند که بر روند اجرای استانداردها در شرکت‌های بازرسی و آزمایشگاه‌های بی‌طرف نظارت دارد. همچنین این سازمان وظیفه ممیزی و تایید صلاحیت شرکت‌های بازرسی‌کننده و آزمایشگاه‌های بی‌طرف را بر عهده دارد.

آزمایشگاه

مکانی است که در شرایط کاملاً کنترل‌شده و با استفاده از تجهیزات کالیبره، به نمونه‌گیری و مقایسه نمونه‌های دریافت‌شده با استانداردها یا دستورالعمل‌های درخواست‌شده توسط شرکت بازرسی می‌پردازد.

آزمایشگاهی معتبر است که از طرف یک نهاد بین‌المللی و یا داخلی هر کشور ممیزی شده و گواهی‌نامه تایید صلاحیت مربوطه را مطابق باISO17025 دریافت نماید.