مقدمه‌ای بر روغن‌کاری سیم بکسل آسانسور/ روش‌های روغنکاری +انواع روغن‌ها

یونس نجف نیا، کابین نیوز – در صنعت آسانسور، یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین اجزاء آسانسورهای کششی، هیدرولیکی جک غیر مستقیم و بالابرها، “طناب فولادی” یا اصطلاحاً “سیم بکسل” است. طناب‌های فولادی یا سیم بکسل‌ها علاوه بر معلق نگه داشتن کابین و وزنه‌های تعادل آسانسور در داخل چاه و ایجاد و حفظ ایمنی استفاده کنندگان از آسانسور، باعث انتقال نیروی حاصل از سیستم محرکه از طریق اصطکاک بین شیار فلکه اصلی موتور و طناب فولادی و در نتیجه جابجایی کابین می‌شوند. در این مقاله نگاهی به ساختار سیم بکسل، روغن کاری سیم بکسل آسانسور و انواع روش‌های روغنکاری خواهیم داشت.

سیم بکسل آسانسور چیست؟

سیم بکسل نوعی طناب است که از الیاف فولاد ساخته می‌شود. جهت ساخت سیم بکسل، در ابتدا چندین تار سیم(Wireبه دور یک سیم مرکزی پیچیده می‌شود و یک رشته(Strand) را تشکیل می‌دهند. سپس تعدادی رشته به‌ صورت مارپیچ به دور یک مغزی یا هسته تابیده شده و تشکیل طناب فولادی یا سیم بکسل(Wire Rope) را می‌دهند. جنس هسته معمولاً از فولاد، فیبر و حتی پلاستیک است. طناب‌های فولادی با هسته فیبر، دارای استحکام کمتری نسبت به طناب‌های فولادی با هسته فولادی هستند؛ اما انعطاف پذیری بیشتری دارند.

نحوه نگهداری سیم بکسل در انبار، چگونگی باز کردن سیم بکسل از قرقره، نحوه اتصال، چگونگی بارگذاری(با فشار زیاد یا تکان‌های ناگهانی)، سرعت توقف یا راه اندازی سیم بکسل، روغن کاری سیم بکسل آسانسور و … عواملی هستند که بر عملکرد و طول عمر آن تأثیر گذارند.

دلایل روانکاری یا روغن کاری سیم بکسل آسانسور

سیم بکسل‌های آسانسور که معمولاً بر روی درام‌ها یا در شیار فلکه‌ها خم می‌شوند، مانند هر قطعه فلزی دیگر فرسوده می‌شوند، بنابراین می‌بایست سیم بکسل را مانند هر قطعه مکانیکی دیگری روغن کاری نمود. روانکاری یا روغن کاری سیم بکسل آسانسور هم از جنبه ایمنی و هم از جنبه اقتصادی لازم و ضروریست.

جنبه ایمنی

از آنجا که سیم بکسل‌ها در تجهیزاتی مانند جرثقیل‌ها، آسانسورها، تاور کرین‌ها و بالابرها کاربرد فراوان دارد، اغلب یک قطعه اساسی در بالا بردن، بکسل کردن، کشیدن، متوقف کردن و یا عملیات مشابه هستند و چنانچه در حین استفاده پاره ‌شوند، می‌تواند باعث صدمات شدید مالی و جانی یا مرگ شوند. لذا نگهداری آن دارای اهمیت بسیار زیادی است که در صورت عدم نگهداری صحیح  باعث بروز خسارات جبران ناپذیری می‌شود.

جنبه اقتصادی

با پیشرفت تکنولوژی، روز به روز بر ظرفیت حمل بار آسانسورها و سرعت آنها افزوده می‌شود. این در حالیست که قطر فلکه اصلی موتورها و و در نتیجه آن قطر سیم بکسل‌ها که تابعی از قطر فلکه موتور است، بدلیل کوچک شدن ابعاد موتورهای الکتریکی، کاهش یافته است. مجموع این عوامل(افزایش بار، افزایش سرعت حرکت سیم بکسل، کاهش قطر فلکه موتور و کاهش قطر سیم بکسل) سبب افزایش فشار وارد بر سیم بکسل در شیار فلکه می شود.

مطابق بررسی‌های بعمل آمده، عمر مفید طناب‌های فولادی که به خوبی نگهداری و روغنکاری می‌شوند، 80% بیشتر از طناب‌های فولادی خواهد بود که خشک تحت بار عمل می‌کنند و روغنکاری نمی‌شوند. بنابراین با روغن کاری سیم بکسل آسانسور به صورت صحیح و منظم می‌توان عمر طناب فولادی را چندین بار افزایش داد و در هزینه‌های نگهداری(شامل هزینه‌های نیروی انسانی، هزینه توقف و از کار افتادگی سیستم و هزینه‌های سرمایه‌ای) صرفه جویی نمود. در حالت کلی توصیه می‌شود سیم بکسل آسانسورهای با ترافیک بالا سالی یک‌ بار و آسانسورهای کم ترافیک هر ۲۵۰ هزار استارت یک‌ بار روغن‌کاری شوند تا عمر مفید آن افزایش یابد.

روغن کاری سیم بکسل آسانسور، به منظور محافظت از طناب فولادی در برابر زنگ زدگی، خوردگی و نیز کاهش اصطکاک و محافظت در برابر ساییدگی بین سیم‌ها و رشته‌های آن، در جریان تولید است. از یکسو هسته فیبری طناب فولادی به علت اهمیت نقش آن از روغن اشباع می‌شود و روان کننده را جذب می‌نماید و به عنوان یک مخزن برای روانکاری طولانی مدت در حین کار عمل می‌کند. از سوی دیگر تمامی سیم‌های تشکیل دهنده هر رشته و همچنین کلیه رشته‌های تشکیل دهنده سیم بکسل در طی بافت به روغن مناسب آغشته می‌شود و با روغن پوشش می‌شود. نوع و شیوه روغنکاری با توجه جنس مفتول، کاربرد سیم بکسل و خصوصیات و شرایط محل استفاده از آن متفاوت خواهد بود.

اگر طناب فولادی دارای هسته فولادی باشد، روان کننده(روغن یا گریس) طی فرآیند تولید پیش از بافت سیم‌ها پمپ می‌شود تا امکان پوشش کامل تمام سیم‌ها را فراهم نماید.

به مرور زمان و در طول کارکرد سیم بکسل، روان کننده اولیه کارخانه در اثر بارگذاری، خم شدن و کشیده شدن سیم بکسل، کاهش می‌یابد و رفته رفته روغن اولیه مصرف می‌شود. فیبر هسته به مرور زمان به دلیل تبخیر ناشی از گرمای حاصل از اصطکاک، خشک می‌شود و اغلب رطوبت را جذب می‌کند. لذا بازدید و روغن کاری مجدد، به موقع و منظم سیم بکسل آسانسور ضروری خواهد بود. در طی عمر مفید سیم بکسل، روغنکاری آن باید در فواصل زمانی معین انجام شود تا با جایگزینی روغن از دست رفته در اثر کارکرد، حداکثر محافظت دربرابر زنگ زدگی و سایش درونی به عمل آید.

روغن کاری سیم بکسل آسانسور بهتر است در محلی صورت گیرد که رشته‌ها کمی از هم باز می‌شوند، مثل هنگامی که سیم بکسل از روی فلکه عبور می‌کند یا روی درام پیچیده می‌شود. در اینصورت روغن بهتر جذب می‌شود. روغنی که برای روغنکاری طناب فولادی مورد استفاده قرار می‌گیرد باید به راحتی در سیم بکسل نفوذ نموده، قسمت‌های داخلی و سطح خارجی آن را بپوشاند، با آب شسته نشود و در برابر رطوبت و زنگ زدگی از آن محافظت نماید.

انواع روان کننده ها از نظر عملکرد

روان کننده‌های سیم بکسل شامل دو نوع نفوذ کننده و روکش(پوشش دهنده) هستند.

• روان کننده‌های نافذ حاوی یک حلال نفتی هستند که روان کننده را به داخل هسته سیم بکسل می‌رساند و سپس تبخیر می‌شود و یک لایه از روان کننده غلیظ شده را برای محافظت و روانکاری هر رشته باقی می‌گذارند.

نمونه روانکاری با روان کننده نفوذ کننده

• روان کننده‌های پوششی قابلیت نفوذ کمی دارند؛ اما سطح بیرونی طناب فولادی را از رطوبت محافظت می‌کنند و سایش و خوردگی ناشی از تماس با بدنه‌های خارجی را کاهش می‌دهند.

نمونه روانکاری با روان کننده پوششی

برای روغن کاری سیم بکسل آسانسور از هر دو نوع روان کننده استفاده می‌شود؛ اما از آنجایی که اکثر سیم بکسل‌ها از داخل تخریب می‌شوند، اطمینان از اشباع هسته مرکزی سیم بکسل از روان کننده بسیار مهم است. ایده آل‌ترین روش روغنکاری به منظور دستیابی به بیشترین کارایی، ترکیبی از دو روان کننده فوق است. یعنی استفاده از یک روان کننده نافذ برای اشباع هسته جهت جلوگیری از سایش داخلی سیم‌ها و رشته‌ها و سپس پوشش سطح خارجی سیم بکسل با یک روان کننده پوششی برای آب بندی و محافظت از خوردگی.

انواع روغن سیم بکسل از نظر جنس و ترکیبات

روغن سیم بکسل دارای انواع گوناگونی است که از نظر جنس مواد و ترکیبات با یکدیگر متفاوت هستند. از انواع آن می‌توان به روغن پترولاتوم، آسفالتی، گریس، روغن‌های نفتی و گیاهی اشاره کرد. هر یک از این روغن‌ها با توجه به جنس مواد و ترکیبات، دارای ویژگی‌های منحصر بفردی هستند.

پترولاتوم

این روغن به سبب ترکیبات موجود در آن در برابر خوردگی و نفوذ آب مقاومت بالایی دارد. همچنین به دلیل شفافیت این نوع روغن، بازرسی از سیم بکسل آسان‌تر و دقیق‌تر انجام می‌شود. این روغن در دماهای بالا ذوب می‌شود؛ اما در دماهای پایین ماندگاری بهتر و بیشتری دارد.

آسفالتی

در این روغن از ترکیبات آسفالتی استفاده می‌شود. به طور معمول یک سطح خارجی سخت، تیره و خشک بر روی سیم بکسل ایجاد می‌کند و بیشتر برای نگهداری بلند مدت سیم بکسل از این نوع روغن استفاده می‌شود. این نوع روغن سیم بکسل برای استفاده در هوای سرد مناسب نیست، زیرا در سرما سطح آن شکننده می‌شود.

گریس مخصوص سیم بکسل

از انواع مختلف گریس برای روانکاری طناب فولادی استفاده می‌شود. ترکیبات این روغن به عنوان پوشش بر روی سیم بکسل قرار می‌گیرند؛ اما معمولا هسته آن را آغشته نمی‌کنند. ترکیبات این روغن‌ها شامل صابون‌های سدیم، لیتیوم و آلومینیوم هستند. این روغن‌ها‌ی نیمه جامد برای پوشش سیم بکسل مورد استفاده قرار می‌گیرند تا از آنها در برابر خوردگی، اصطکاک و زنگ زدگی محافظت کنند.

بیشتر بخوانید:

• چگونه عمر مفید آسانسور خود را تخمین بزنیم؟
• همه چیز درباره آسانسور خودروبر | ضوابط، ابعاد و قیمت
• گاورنر آسانسور چیست و چه عملکردی دارد؟

روغن سیم بکسل گیاهی

روغن‌های گیاهی به بهترین شکل عمل می کنند و استفاده از آنها آسان است. زیرا ترکیبات به کار رفته در آنها از هرگونه نفوذ آب، سایش و خوردگی در سیم بکسل جلوگیری می‌کند. از مهم‌ترین خصوصیات و ویژگی‌های این مایع روان کننده این است که سطح خارجی سیم بکسل را از هرگونه آلاینده خارجی پاک می‌کنند. نوع گیاهی این روغن‌ها سازگار با محیط زیست است.

نمونه‌هایی از روان کننده سیم بکسل

روغن سیم‌ بکسل مناسب، باید با روغنی که توسط شرکت سازنده سیم‌بکسل استفاده شده است، سازگار باشد. همچنین این روغن باید قدرت نفوذ بسیار بالایی داشته باشد. به‌ عبارت‌ دیگر ویسکوزیته پایینی داشته و چسبندگی آن نیز در حد متعادل و خوبی باشد. استفاده از روغن‌هایی که بسیار سنگین هستند یا چسبندگی بسیار بالایی دارند، به‌هیچ‌عنوان توصیه نمی‌شود. روغن‌های معدنی و گیاهی به بهترین وجه نفوذ می‌کنند و استفاده از آن‌ها راحت‌تر است. این روغن‌ها به صورت یک حلال نفتی هستند که با اسپری کردن مواد و آغشته کردن آن  وارد بدنه خارجی طناب فولادی و هسته مرکزی سیم بکسل شده و پس از ورود به آن تبخیر می‌شوند. این کار باعث جلوگیری از اصطکاک می‌شود. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های  اینگونه روغن‌ها این است که زود تبخیر نشود. زیرا هنگام استفاده، سیم بکسل دائماً در معرض اصطکاک است و گرما و حرارت تولید می‌کند.

 

روش‌های روغن کاری سیم‌ بکسل آسانسور

برای روغن‌ کاری سیم بکسل آسانسور باید ابتدا دانست که آیا زمان انجام این کار فرا رسیده یا خیر. برای درک این موضوع کافی است دستمالی تمیز را روی سیم بکسل بکشید. اگر دستمال به روغن آغشته شد، نشان می‌دهد که هنوز زمان روغن‌کاری فرا نرسیده؛ اما اگر اثری از روغن بر روی دستمال نبود، باید روغنکاری را انجام داد.

سیم‌ها و رشته‌های سیم بکسل همیشه باید قبل از روغنکاری به خوبی تمیز شوند. هدف از تمیز کردن، حذف تمام مواد خارجی و روان کننده قدیمی و سایر آلاینده‌ها از شیارهای بین رشته‌ها و همچنین فضاهای بین سیم‌های بیرونی است. در غیر این صورت، روان کننده جدید نمی‌تواند وارد طناب فولادی شود. جهت تمیز کردن سیم بکسل می‌توان از برس سیمی و حلال نفتی، هوای فشرده یا بخارشوی استفاده کرد. سپس سیم بکسل باید بلافاصله خشک و روغن کاری شود تا از زنگ زدگی جلوگیری شود.

روان کننده‌ها را می‌توان با دستگاه‌های مخصوص و یا اسپری، برس، غوطه ور نمودن، قطره چکانی و یا روش بوت فشاری اعمال نمود. در صورت استفاده از بوت فشاری، روان کننده به سیم بکسل تحت کشش خفیف در حالت مستقیم اعمال می‌شود. برای جلوگیری از خطرات ایمنی باید از استفاده بیش از حد روان کننده اجتناب شود.

نمونه‌ای از دستگاه‌های مخصوص روغنکاری

برخی روش‌های روانکاری

امروزه جهت روغنکاری با برس، ابزارهای ویژه‌ای موجود است که به صورت همزمان و کاملاً اتومات اقدام به تمیز کردن و روغنکاری سیم بکسل ها می‌کند. این ابزار روغن را در مقادیر اندک؛ اما بطور مداوم و یکنواخت به سیم بکسل اعمال می‌کند. با این روش علاوه بر برطرف شدن آلاینده‌های سطح سیم بکسل، روغن آرام آرام به داخل سیم بکسل نفوذ می‌کند و از روان شدن روغن در سطح آن و ایجاد خطرات ناشی از آن جلوگیری می‌شود.

 

 

 

بازرسی دوره‌ای از طناب فولادی

همانطور که قبلاً بیان شد، هدف از روغن کاری طناب سیم بکسل آسانسور، محافظت آن در برابر زنگ زدگی و خوردگی و همچنین ساییدگی است. از این دو، خوردگی خطرناک‌تر از سایش است، زیرا خوردگی فضای داخلی طناب را تخریب می‌کند. تشخیص این موضوع نیاز به بازرسی دوره‌ای دقیق و منظم دارد. تعیین تعداد این بازرسی‌ها، بستگی به دفعات استفاده از طناب و شرایط محیط استفاده از آن دارد.

قطر طناب فولادی معمولاً به دو دلیل زیر کاهش می‌یابد.

• اضافه بار و فشار زیاد
• عدم روانکاری

سیم بکسلی که قطر آن 75 درصد قطر اولیه آن باشد، باید تعویض گردد. هنگامی که ساییدگی و خوردگی سیم‌های سطح طناب فولادی قابل مشاهده است، باید فرض کنید که همین مشکل در داخل آن نیز وجود دارد و طناب باید از سرویس خارج شود و تعویض گردد. تشخیص خرابی بیرونی ناشی از سایش بسیار آسان تر است. سیم‌های بیرونی با ساییدگی سیم بکسل مسطح شده و از قطر آن کاسته می‌شود.

برای بررسی رشته‌ها از نظر زنگ زدگی و خوردگی باید دقت ویژه‌ای داشت. از آنجایی که خوردگی معمولاً ناشی از روانکاری ناکافی یا عدم وجود روان کننده است، در صورت مشاهده خوردگی خارجی، فرض کنید که سیم‌های داخلی طناب در اثر اصطکاک شدید و سایش همزمان آسیب دیده‌اند. این نوع تخریب داخلی و اغلب نامرئی سیم‌ها، یکی از شایع‌ترین علل حوادث غیرمنتظره و ناگهانی سیم بکسل هاست. روانکاری داخلی و خارجی، سیم‌های طناب فولادی را در برابر سایش و خوردگی محافظت می‌کند.

شیوه نگهداری در انبار

طناب‌های فولادی را باید در انبارهای فاقد رطوبت و خشک که دارای تهویه مناسب است نگهداری نمود. طناب‌های فولادی را هرگز نباید در محلی که اسید نگهداری می‌شود، انبار نمود. کوچک‌ترین اثری از اسید یا دود اسیدی که با سیم بکسل تماس پیدا کند، سبب آسیب به آن خواهد شد.

بسیار مهم است که سیم بکسل قبل از انبار شدن، به درستی تمیز و روغن کاری شود. در صورتی انجام صحیح روانکاری و محافظت کافی در برابر شرایط جوی، احتمال خوردگی سیم بکسل عملاً از بین خواهد رفت. به یاد داشته باشید که زنگ زدگی و خوردگی سیم‌ها و خراب شدن فیبر هسته، به میزان قابل توجهی استحکام طناب فولادی را کاهش می‌دهد.

طناب‌های فولادی نباید مستقیماً بر روی زمین قرار گیرند و به آن فشار سطحی وارد شود. لذا لازم است تا سیم بکسل را با فاصله از زمین، مثلاً بر روی پالت‌های چوبی قرار داد.

نتیجه گیری 

خرید روغن باکیفیت، از دغدغه‌های همیشگی مصرف کنندگان است. چرا که در صورت استفاده از روغن‌های نامرغوب و بی کیفیت، نه تنها نتایج دلخواه حاصل نخواهد شد، بلکه باعث آسیب و کاهش طول عمر سیم بکسل نیز می‌. در پایان به خاطر داشته باشید که روغن مورد استفاده برای روانکاری باید با مشخصات اعلام شده از سوی سازنده طناب فولادی همخوانی داشته باشد و روانکاری تحت شرایط خاص و توسط افراد مجرب و باتجربه صورت گیرد. لذا لزوم تهیه روغن از وارد کنندگان و فروشندگان معتبر بسیار مهم است.