فوبیای آسانسور،علائم و راهکارهای درمان آن

دکتر شقایق درویشی – روانشناس بالینی ؛ عضو انجمن روانشناسی آمریکا –   امروزه در بسیاری از ساختمان‌ها از آسانسور استفاده می‌شود و تمامی افراد، هزاران بار در طول زندگی خود، سوار آسانسور می‌شوند. این وسیله نیز همانند بسیاری از اختراعات بشر، به‌طور ناگزیر، در زندگی ما انسان‌ها نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند.حال تصور کنید که برخی از افراد، علی‌رغم نیاز روزمره‌ی خود به آسانسور، هنگام استفاده از آن، دچار ترس و اضطراب می‌شوند. واضح است که این امر، مشکلات فراوانی را برای آن‌ها به همراه خواهد داشت و حتی ممکن است روند فعالیت‌های روزمره‌شان را مختل نماید. ترس از آسانسور، به‌طور رسمی یک فوبیا محسوب نمی‌شود. اما در رده‌ی اختلالات اضطرابی، طبقه‌بندی‌شده و ازجمله مسائلی است که می‌تواند از سایر مشکلات روانی و فوبیاها ناشی گردد.

علائم ترس از آسانسور

به‌طورکلی، احساس ترس و نگرانی شدید، از بارزترین نشانه‌های اولیه‌ی این اختلال محسوب می‌شوند. فردی که به این معضل دچار باشد، غالباً ترجیح می‌دهد که به‌جای آسانسور، از راه‌پله استفاده کند و حتی چندین طبقه را به این صورت بالا و پایین برود. این‌گونه افراد، در صورت قرارگیری در اتاقک آسانسور، نشانه‌هایی چون تپش قلب، تنگی نفس، ضعف، تعریق و حتی حملات پنیک را از خود نشان می‌دهند.

علت ترس از آسانسور

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، این مسئله، می‌تواند از سایر اختلالات و مشکلات روانی ناشی گردد. هرچند که به‌طورکلی، چندین عامل می‌توانند در بروز این فوبیا نقش داشته باشند.شایع‌ترین دلایل ابتلا به ترس از آسانسور، عبارت‌اند از:

تنگناهراسی (کلاستروفوبیا) :

این اختلال می‌تواند یکی از اولین دلایلی باشد که در بدو امر، به ذهن بسیاری از افراد خطور می‌نماید. فرد مبتلابه کلاستروفوبیا، هنگام قرارگیری در فضای تنگ و بسته، احساس هراس و اضطراب شدیدی را تجربه می‌کند. ازآنجایی‌که اتاقک آسانسور نیز محیطی کوچک و بسته محسوب می‌شود، حضور در آن، می‌تواند برای مبتلایان به کلاستروفوبیا، استرس‌زا و ناراحت‌کننده باشد.

انزواطلبی (آگورافوبیا) :

افراد مبتلابه این اختلال، از قرارگیری در محیط‌های شلوغ، اجتناب می‌کنند. شاید در بدو امر، اتاقک آسانسور، فضای مناسبی برای این اشخاص به نظر برسد. اما مشکل از جایی شروع می‌شود که هم‌زمان، عده‌ی زیادی در کابین آسانسور تجمع کنند. در این هنگام، افراد انزواطلب، دچار اضطراب می‌شوند و به همین علت، بسیاری از آن‌ها، به‌طورکلی از آسانسور استفاده نمی‌کنند.

 ترس از ارتفاع (آکروفوبیا) :

افرادی که از ارتفاع می‌ترسند، بالا رفتن با آسانسور را تجربه‌ای هراس‌انگیز تلقی می‌کنند. به‌علاوه، حرکت به سمت پایین، با سرعت زیاد نیز می‌تواند برایشان استرس‌زا باشد.

عوامل ژنتیکی :

ترس از آسانسور نیز همانند بسیاری از اختلالات روانی، می‌تواند از عوامل وراثتی ناشی شود. بر اساس تحقیقات انجام‌شده، اگر در میان خویشاوندان درجه‌یک شما، فردی به این اختلال دچار می‌باشد، ممکن است شما نیز پتانسیل ابتلا به ترس از آسانسور را دارا باشید.

تجربیات ناگوار :

بسیاری از اشخاصی که قبلاً در آسانسور گیر افتاده‌اند، تا جای ممکن از ورود مجدد به آن، اجتناب می‌کنند. ممکن است پس از گذشت زمان، تأثیرات روانی این‌گونه تجربیات کمرنگ شده و از بین برود. اما در بسیاری از موارد، فرد تا مدت‌ها درگیر آن خواهد بود. به‌علاوه، در میان افرادی که در کودکی و حتی بزرگ‌سالی، حبس شدن در فضاهای تنگ و محدود را تجربه کرده‌اند، تنگناهراسی و ترس از آسانسور، به‌کرات دیده می‌شود. در کنار تجربیات شخصی، بسیاری از اشخاص درنتیجه‌ی تماشای برخی آثار سینمایی ژانر وحشت و یا مطالعه‌ی داستان‌های ترسناکی که در آن‌ها به مواردی مشابه پرداخته‌شده است، برای مدتی به ترس از آسانسور و به‌طورکلی، فضاهای بسته دچار می‌شوند.

 عوارض ترس از آسانسور

به‌طورکلی، این نوع اختلال نیز همانند سایر فوبیاها، روند فعالیت‌ها وزندگی روزمره‌ی افراد را با مشکلاتی مواجه می‌نماید. به‌علاوه، این فوبیا، برای اغلب افراد جامعه شناخته‌شده و قابل‌درک نمی‌باشد. به همین علت، بسیاری از مبتلایان، از توضیح مشکل خود به دیگران ناتوان‌اند و به‌ناچار، خود را در شرایطی قرار می‌دهند که برایشان آزاردهنده می‌باشد. ازاین‌رو ممکن است اختلال فوق، در بسیاری از موارد، به کاهش اعتمادبه‌نفس افراد منجر شود. جدای از تمامی این‌ها، ترس از آسانسور نوعی اختلال اضطرابی است و با عوارض موقتی چون تنگی نفس، تپش قلب، تعریق و حتی پنیک اتک همراه می‌باشد و تمامی موارد مذکور، در طولانی‌مدت می‌تواند مشکلات جسمی و روحی مزمن برای فرد ایجاد نماید.

درمان ترس از آسانسور

واضح است که برای درمان قطعی این اختلال، رجوع به روانشناس ضروری می‌باشد. در ابتدا لازم است تا درمانگر، علت اصلی ترس شما از آسانسور را شناسایی نماید. در این مورد، استفاده از درمان‌های شناختی رفتاری بسیار مفید و نتیجه‌بخش خواهد بود. در اغلب موارد، برای درمان این نوع فوبیا، دو شیوه‌ی «غرقه سازی» و «حساسیت‌زدایی نظم» به کار گرفته می‌شود.درروش حساسیت‌زدایی نظم، از فرد مراجعه‌کننده خواسته می‌شود تا خود را در محیطی آرام و به‌دوراز عوامل استرس‌زا تصور نماید و سپس سوارشدن به آسانسور را در ذهن خود مجسم کند. پس از چندین بار انجام این تمرین و کاهش اضطراب فرد، از او خواسته می‌شود تا به‌آرامی سوار آسانسور شده و به‌تدریج به استفاده از آن عادت کند.

روش دوم، یعنی غرقه سازی، به این صورت انجام می‌شود که صرف‌نظر از اضطراب و واکنش‌های فرد، از او خواسته می‌شود تا با ترس خود مواجه شده و نهایتاً به آن غلبه کند. تجربه نشان می‌دهد که این شیوه، در ابتدا بیمار را به‌شدت وحشت‌زده می‌نماید. اما به‌تدریج از میزان ترس و اضطراب او کاسته خواهد شد. گاهی اوقات از فنّاوری‌های تازه‌ای چون واقعیت مجازی، برای روبه‌رو کردن افراد با ترس هایشان استفاده می‌شود. در شرایط بسیار حاد، برخی درمانگرها، از روش هیپنوتیزم نیز استفاده می‌نمایند. علی‌رغم روش‌های مذکور، برخی متخصصان برای نتیجه‌بخشی بهتر، داروهایی را نیز تجویز می‌نمایند. دارودرمانی اثربخشی سریع‌تری دارد. اما مشکل را به‌طور ریشه‌ای برطرف نمی‌کند و می‌تواند عوارضی را نیز به همراه داشته باشد. به اشخاص توصیه می‌شود که باوجود در نظر گرفتن ضرورت مراجعه به روانشناس، خود با کسب اطلاعات در خصوص نحوه‌ی عملکرد آسانسور و میزان امنیت آن، ترس و نگرانی خود را کاهش دهند و برای اطمینان بیشتر، نکات ایمنی لازم را بیاموزند تا در صورت وقوع احتمالی هر نوع حادثه، بدون نگرانی و وحشت‌زدگی، برای مقابله با آن آماده باشند. به‌علاوه، افراد می‌توانند هنگام استفاده از آسانسور، با انجام تکنیک‌های تنفسی و روش‌های آرامش‌بخش مشابه، اضطراب خود را تا حد زیادی کنترل نمایند.