درجه حفاظت تجهیزات الکتریکی (Ingress Protection)

یونس نجف‌نیا، کارشناس مهندسی برق قدرت و کارشناس استاندارد – تجهیزات الکتریکی یا الکترونیکی تحت‌تأثیر ورود رطوبت یا گردوغبار دچار آسیب و خرابی می‌شوند. همچنین در صورت محافظت‌نکردن از قطعات برق‌دار، خطرات احتمالی در اثر تماس با آن‌ها، استفاده‌کننده یا اپراتور دستگاه را تهدید می‌کند و سبب آسیب به دستگاه می‌شود. به همین علت توجه به درجه حفاظت تجهیزات الکتریکی (Ingress Protection) موضوع بسیار مهمی است.

استاندارد «IEC 60529» به‌منظور ارزیابی و درجه‌بندی مقاومت دستگاه‌های الکتریکی و الکترونیکی در برابر نفوذ اجسام جامد خارجی و مایعات تدوین شده است. همچنین میزان سطح دسترسی افراد به قطعات بالقوه خطرناک داخل محفظه دستگاه را درجه‌بندی می‌کند.

در این استاندارد، کدهای «IP (Ingress Protection)» برای رتبه‌بندی درجه‌های حفاظت تجهیزات الکتریکی با ولتاژ نامی حداکثر 72/5 کیلوولت تعریف شده است.

کد «IP» از دو عدد تشکیل شده است که در مقابل کلمه «IP» قرار می‌گیرند: عدد اول به محافظت در برابر اجسام جامد اشاره دارد و در مقیاسی از «0» (بدون حفاظت) تا «6» (بدون ورود گردوغبار) درجه‌بندی می‌شود؛ عدد دوم حفاظت محفظه دستگاه در برابر مایعات را ارزیابی می‌کند و مطابق آخرین ویرایش این استاندارد (IEC 60529:1989/AMD2:2013) در مقیاسی از «0» (بدون حفاظت) تا «9» (آب داغ با فشار بالا از زوایای مختلف) درجه‌بندی می‌شود.

شاید در برخی موارد مشاهده کنید که بعضی از ابزارهای برقی دارای«IP Code» ناقص هستند. برای مثال به‌جای اعداد، x گذاشته و نوشته شده است: «IPx5». این بدان معناست که آزمایش‌های مربوط به هر کدام هنوز انجام نشده است و نظر قطعی برای درجه حفاظت آن‌ها وجود ندارد.

یک استثنا در کدگذاری «IP» وجود حرف لاتین «k» بعد از عدد «9» در رقم دوم است. این مورد از استاندارد آلمانی «DIN 40050-9» به استاندارد «IEC 60529» اضافه شده است و برای دستگاه‌هایی که در معرض پاشیده‌شدن آب با فشار خیلی زیاد و دمای بالا مثلاً 80 درجه سلسیوس هستند، کاربرد دارد. برای مثال این «IP» در وسایل نقلیه جاده‌ای یا میکسر سیمان یا کامیون زباله استفاده می‌شود.

در برخی دستگاه‌ها با کاربردهای ویژه، برخی حروف لاتین که اختیاری هستند، بعد از دو رقم اصلی درجه حفاظت به‌کار می‌روند. به‌ترتیب از چپ به راست، نخستین مورد بعد از اعداد، حرف اضافه و بعدی حرف مکمل است.

حرف اضافه مربوط به دسترسی به بخش‌های خطرناک مانند بخش‌های برق‌دار است که در شرایط زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

• اگر حفاظت واقعی مورد نیاز درباره تماس با بخش‌های خطرناک، بیشتر از مقداری باشد که با رقم اول حفاظتی مشخص شده باشد؛
• اگر فقط حفاظت در برابر تماس با بخش‌های برق‌دار مد نظر باشد که با یکی از چهار حرف مربوط مشخص می‌شود و در این حالت به‌جای رقم اول حفاظتی حرف «x» قرار می‌گیرد.

جدول زیر حروف اضافه چهار‌گانه یاد‌شده و شرایط‌ آن‌ها را مشخص می‌کند.

• حرف تکمیلی:

در صورتی که قرار باشد شرایط خاصی را با کد‌های حفاظتی مشخص کنیم که با دو رقم اول قابل تعریف نباشد، از حرف‌های تکمیلی استفاده می‌شود که مطابق جدول زیر است:

به‌طور کلی در انتخاب و خرید دستگاه‌های الکتریکی و الکترونیکی، شرایط محیط قرارگیری و آب‌وهوای محل استفاده از این وسایل است که تعیین می‌کند حداقل چه «IP» یا درجه حفاظتی برای دستگاه برقی شما نیاز است تا بعد دچار مشکل نشوید.