در این مقاله به بررسی تعاریف علمی و کاربردی اخلاق حرفه ای در بازرسی فنی آسانسور و قوانین و مقررات تدوین و مصوب درباره آن می‌پردازیم.
اهمیت اخلاق حرفه ای و علل رعایت نشدن آن در بازرسی فنی آسانسور
پیمان تبریزی – در این مقاله سعی بر آن شده به تعاریف علمی و کاربردی اخلاق حرفه‌ای پرداخته و با بررسی قوانین و مقررات تدوین و مصوب شده، به رعایت اخلاق حرفه ای در انجام بازرسی فنی آسانسور پرداخته و نهایتاً ریشه و علل بی‌اخلاق در این فرایند بررسی می‌شود.
اخلاق حرفه‌ای
اخلاق به‌عنوان یك علم، مفهوم اخلاق حرفه‌ای و رابطه آن با بهره‌وری سازمانی، معیار رفتارهای اخلاقی در سازمان ازجمله محورهای کلیدی است که امروزه مورد بحث و بررسی اندیشمندان و متخصصان در رشته‌های مختلف ازجمله در مدیریت قرار گرفته است.
معضلات عدم اجرای اخلاق حرفه‌ای چیست؟
یکی از عمده‌ترین دغدغه‌های مدیران کارآمد در سطوح مختلف، چگونگی ایجاد بسترهای مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفه‌ها است تا آن‌ها با حس مسئولیت و تعهد کامل به مسائل در جامعه و حرفه خود به کار بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند.
این مدیران به‌رغم کارآمد بودن بعضاً با توفیق روبه‌رو نیستند و هر از گاهی در رسانه‌های جمعی می‌خوانیم پل یا ساختمانی فرو می‌ریزد، جاده‌ای غیراستاندارد ساخته می‌شود، سازمانی ورشکست می‌شود، پساب‌های کارخانه‌ای به رودخانه‌ای سرازیر و یا یکی از کارخانه‌های صنایع غذایی به‌علت عدم رعایت مسائل بهداشتی تعطیل می‌شود.
دلایل در بطن و نهاد فرایند مشاغل گوناگون و فرهنگ حاکم بر آن استوار است؛ یعنی همان اصول زیربنایی که باید بدان پای‌بند بود. اصولی کاملاً اخلاقی و حرفه‌ای که باید از منظر اقتصادی، فرهنگی، مدیریتی، سیاسی، ارتباطاتی و یکی از اهداف اصلی در تدوین اصول اخلاقی حرفه‌ای در بطن حرف گوناگون در جامعه، ایجاد رضایتمندی در نیروی انسانی و درنهایت مشتریان در جامعه است؛ مثلاً اصول اخلاق حرفه‌ای در حرفه روزنامه‌نگاری باعث می‌شود تا اخبار و اطلاعات به طور واقعی، سریع و موثق به مخاطبان برسد و این اطلاعات درست اجتماعی مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد و به دور از شایعات است که نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های افراد حاکم بر جامعه و نیز مردم ایفا می‌کند.
اقتصاد و تأثیر در اخلاق حرفه‌ای
اگر اصول اخلاقی در برنامه‌ریزی‌ها و اجرا به‌خوبی رعایت نشود، بی‌تردید جامعه را با شکست اقتصادی روبه‌رو می‌سازد و هزینه‌های سنگینی را به بار می‌آورد که جبران آن ممکن است سال‌ها به طول بیانجامد. این امر درباره مسائل مسکن، صنعت غذایی، بهداشت و درمان، و آموزش و پرورش نیز مصداق دارد.
قانون و اخلاق حرفه‌ای
قانون مجموعه‌ای از قواعد تدوین‌شده به‌وسیله جامعه برای کنترل رفتار افراد در جامعه است. به‌هنگام تقابل بین عملکرد اقتصادی و عملکرد اجتماعی یك سازمان یا یك قرارداد از آن استفاده می‌کنیم. یکی از نکات مهم در اخلاق حرفه‌ای به‌ویژه در حرفه مدیریت این است که: قانون معیار تصمیم‌گیری باشد.
تفاوت قانون و اخلاق حرفه‌ای
تفاوت قانون و اخلاق در این است که قانون یك کنترل بیرونی و اخلاق یك کنترل درونی است. در یك جامعه و سازمان با زیرمجموعه نابالغ از کنترل بسیار جزءبه‌جزء و همیشگی شروع می‌شود و به‌تدریج کنترل‌های جزئی به کنترل‌های کلی، کنترل همیشگی به گاهگاه، کنترل‌های بیرونی به کنترل‌های درونی، و دیگرکنترلی جای خود را به خودکنترلی می‌دهد. اخلاق در حوزه‌های مختلف تعاریف مختلفی دارد. گاهی از طریق دین و گاهی از طریق فرهنگ و گاهی به‌عنوان یك ضرورت اجتماعی مطرح می‌شود.
مجری که قانون را وضع می‌کند، باید ابتدا این سؤال را از خود بپرسد که آیا این قانونی که وضع می‌شود، اخلاقی است؟ بنابراین قانون به اخلاق نیاز پیشین دارد و درست در همین فرایند است که اخلاق چند جور قانون را سیراب می‌کند.
- جایی که اخلاق به قانون تبدیل می‌شود؛
- جایی که اخلاق تبدیل به ابزار سنجش قانون می‌شود.
تعریف اخلاق
منظور از اخلاق، الگوی رفتار ارتباطی درون شخصی و برون شخصی، به‌معنی مسئولیت من در قبال خودم و مسئولیت در قبال دوستان است؛ البته بنیان آن درون شخصی است، اگر یاد بگیریم با خودمان صادق باشیم و به خودمان احترام بگذاریم، با دیگران هم صادق خواهیم بود و احترام خواهیم گذاشت.
اخلاق حرفه‌ای، تنظیم‌کننده روابط فرد با دیگران در چارچوب اهداف سازمانی است. یك سری اهداف در سازمان وجود دارد. افرادی هم درون سازمان هستند که با یکدیگر تعامل برقرار می‌کنند. این افراد یك سری ویژگی‌های فردی و شخصی دارند و اخلاق حرفه‌ای هم تنظیم‌کننده روابط بین انسان‌ها از حیث انسان بودنشان است.
اخلاق آن تعهد درونی است که جلو گریزگاه‌های قانونی را می‌گیرد و فرد را متعهد می‌کند که حتی اگر آن‌ها تعریف نشده‌اند که چه باید کرد، ولی او این کار را انجام دهد؛ زیرا تعهد اخلاقی دارد و کنترل درونی او عامل حرکت به سوی رفتار پسندیده می‌شود.
در محیط کار با توجه به پیچیده‌تر شدن روابط کاری، اضافه کردن قانون و مقررات مشکلی را حل نمی‌کند. بحث این است که ما مقداری تعهد درونی و کنترل درونی را در این‌جا اعمال کنیم که به آن اخلاق حرفه‌ای می‌گوییم.
بیشتر بخوانید:
قانون چیست؟
قانون به‌عنوان پایه و اساسی برای تصمیم‌گیری به‌هنگام رویارویی با یك مشکل اخلاقی است – قانون مجموعه‌ای از قواعد تدوین‌شده به‌وسیله جامعه برای کنترل رفتار افراد در جامعه است.
اما آیا:
تصمیم‌های قانونی همواره «عادلانه»، «مناسب» و «صحیح» هم هستند؟
هنگام مواجهه با انتخاب بین سود اقتصادی سازمان و تعهدات اجتماعی خود چه می‌کنید؟ تفاوت قانون و اخلاق در این است که قانون یك کنترل بیرونی است و اخلاق یك کنترل درونی است.
در یك جامعه و سازمان با زیرمجموعه نابالغ از کنترل بسیار جزءبه‌جزء و همیشگی شروع می‌شود و به‌تدریج کنترل‌های جزئی به کنترل‌های کلی، کنترل همیشگی به گاهگاه، کنترل‌های بیرونی به کنترل‌های درونی، و دیگرکنترلی جای خود را به خودکنترلی می‌دهد.
ممیزی اخلاقی قانون
اینکه ما چگونه به خود کنترلی برسیم، هیچ راهی جز اخلاق ندارد. این اخلاق در حوزه‌های مختلف تعاریف مختلفی دارد. گاهی از طریق دین و گاهی از طریق فرهنگ و گاهی به‌عنوان یك ضرورت اجتماعی مطرح می‌شود.
قانون‌گذار، باید ابتدا این سؤال را از خود بپرسد که آیا این قانونی که وضع می‌کنم، اخلاقی است؟ بنابراین قانون به اخلاق نیاز پیشین دارد و درست در همین فرایند است که اخلاق چند جور قانون را سیراب می‌کند.
- جایی که اخلاق به قانون تبدیل می‌شود؛
- جایی که اخلاق تبدیل به ابزار سنجش قانون می‌شود.
متأسفانه ابزار سنجش در تدوین قوانین بر اساس ممیزی اخلاقی در بازرسی آسانسور صورت نگرفته است.
اخلاق، الگوی رفتار ارتباطی درون شخصی و برون شخصی، به معنی مسئولیت من در قبال خودم و مسئولیت در قبال دوستان است؛ البته بنیان آن درون شخصی است، اگر یاد بگیریم با خودمان صادق باشیم و به خودمان احترام بگذاریم، با دیگران هم صادق خواهیم بود و احترام خواهیم گذاشت.
نقش هنجارها، باورها و ارزش‌ها در اخلاق حرفه‌ای
در ادامه این مطلب به بررسی نقش هنجارها، باورها و ارزش‌ها در اخلاق حرفه‌ای می‌پردازیم.
هنجارها
هنجارها انتظارات رفتار مناسب و الزاماتی برای انجام آن رفتار مناسب هستند.
تفاوت عمده بین هنجارها وقانون
هنجار منتشر نمی‌شود، هنجار اطاعت نمی‌شود، هنجار را نمی‌توان اجباری کرد، هنجارها نه باثبات هستند و نه جامع، هنجارها تنها روشی هستند که ما در مورد رفتار احساس می‌کنیم.
باورها
باورها معیار اندیشیدن و روش‌هایی هستند که یك فرد از دیگران انتظار دارد درباره مفاهیمی خاص مطابق آن روش‌ها فکر کنند.
رابطه بین باورها و هنجارها
باورها هیچ عملی را شامل نمی‌شوند و تنها یك شیوه انتزاعی تفکر هستند که از هنجارهای فرد حمایت می‌کنند.
ارزش‌ها
باورها معیار اندیشیدن و روش‌هایی هستند که یك فرد از دیگران انتظار دارد درباره مفاهیمی خاص مطابق آن روش‌ها فکر کنند.
رابطه بین باورها و هنجارها
باورها هیچ عملی را شامل نمی‌شوند و تنها یك شیوه انتزاعی تفکر هستند که از هنجارهای فرد حمایت می‌کنند.
استانداردهای اخلاقی
مجموعه هنجارها، عقاید و ارزش‌های یك فرد استانداردهای اخلاقی او را تشکیل می‌دهند که ابزارهای قضاوت هستند.
نکات مهم این استانداردها:
استانداردهای اخلاقی ذهنی هستند که به‌وسیله قانون به امور عینی تبدیل می‌شوند. زمینه‌های شکل‌گیری قانون
قانون پدیده و ماهیتی پویاست و فراتر از زمان تغییر می‌کند بنابراین متأثر است از: فرایندهای فردی، فرایندهای گروهی، فرایندهای اجتماعی، و فرایندهای سیاسی که از طریق آن نظرات و استانداردهای اخلاقی مختلف در قالب مقرراتی ثابت و جامع با یکدیگر آشتی کرده و مؤثر و کارا می‌شوند.
ارزش‌های اخلاقی و جایگاه آن در دین اسلام
اصول اخلاق حرفه‌ای دارای بار و ارزش‌های والایی است که رعایت آن‌ها در رعایت هنجارهای اجتماعی بسیار نقش‌آفرین است و این مستلزم شناخت اولیه و اساسی از اصول مذکور است.
چنان‌که رفتار و شیوه زندگی ایمان‌آورندگان به کتب آسمانی گویای محتوای دینی و مذهبی آن‌هاست و همچنان‌که حرکات و سکنات مسلمانان برگرفته از آیات قرآن است و آن کتابی است که اخلاقی واحد را در میان پیروانش ایجاد کرده و در تمام زوایای زندگی آن‌ها دخالت کرده است و برای آن برنامه‌ای خاص دارد، هر حرفه‌ای نیز رفتار و تعهدات مربوط به خود را دارد که برگرفته از اساس‌نامه آن حرفه است. در این باره می‌توان به آیاتی هم‌چون «ان الله یأمرکم الأمانات الی اهلها» و یا سوره قلم «و لم ینصرون قلم» اشاره کرد.
اخلاق حرفه‌ای و جایگاه مادی و معنوی
کلمه اخلاق به آن دسته از صفات مثبت که با هنجارهای جامعه همخوانی دارند اطلاق می‌شود. اصولاً اخلاق منفصل از موضوعات مادی بوده و بُعد معنوی طبقات مشاغل را که دارای اهداف و منافع مشترك هستند در بر می‌گیرد و امروز به این نوع اخلاق، اخلاق حرفه‌ای می‌گویند.
اخلاق از نظر جامعه‌شناسی یعنی رعایت حقوق و انتظارات اجتماعی از روی میل و اختیار. این انتظارات اجتماعی شامل تأمین نیازها و رعایت حقوق مردم می‌شود.
اخلاق حرفه‌ای و ارزش‌های اجتماعی
اخلاق و انتظارات اجتماعی در کلی‌ترین حالت خود شامل چهار ارزش زیر می‌شود:
- صداقت و راستگویی؛
- انصاف و برابری؛
- امانت‌داری؛
- وفاداری و احساس مسئولیت اجتماعی.
تدوین استاندارد اخلاق در كسب‌وكار
برای پاسخ‌دهی مناسب و هماهنگ با نیازهای سازمانی، طراحان مدل‌های مدیریت در حال تدوین استاندارد اخلاق در كسب‌وكار می‌باشند تا نگرانی‌های اولیه‌ای از اخلاق، به‌عنوان خاموش‌کننده محرك تولید از بین برود و اخلاق در خدمت تولید ارزش افزوده با احترام به طبیعت انسانی و غیرانسانی باشد.
تدوین چنین استانداردهایی نیازمند لحاظ نمودن ویژگی‌ها و ارزش‌های محلی نیز می‌باشد. بنابراین انتظار می‌رود که دست‌اندرکاران امر در تدوین این استانداردها فعال و کنشی عمل نمایند.
اخلاق حرفه ای در بازرسی فنی آسانسور
مطابق با استاندارد 17020 بازرسی فنی در کل مسئولیت اجرای استانداردسازی مانند هر شغل دیگری در حرفه خود دارای اخلاق حرفه‌ای بوده که ملزم به رعایت آن هستند و اهمیت آن به‌خاطر جایگاه نظارتی و جابه‌جایی سرمایه‌ای افراد و ایجاد ایمنی و امنیت و دستیابی به حداقل الزامات و معیارهای تعیین‌شده برای مصرف‌کننده دوچندان است.
پس گسترش استانداردسازی و افزایش نهاد ارزیابی مسئولان، سازمان بین‌المللی استاندارد را وادار به تدوین استانداردهای اخلاقی برای نهاد حقیقی و حقوقی استانداردسازی اخلاقی کرد به‌طوری‌که اخلاق حرفه‌ای به قانون تبدیل شود.
برای این استاندارد، سری iso17000 تدوین و به کشورهای عضو این سازمان ابلاغ شده و استاندارد 17020 منحصراً برای شرکت بازرسی تدوین و به‌عنوان شرط لازم داشتن گواهی و اجرای این گواهی برای دریافت گواهی تخصصی بازرسی است که در قسمت‌هایی از آن الزامات اخلاقی نهاد بازرسی و شخص بازرس عنوان شده است.
نگاهی به مهم‌ترین الزامات استاندارد 17020
در دامنه کاربرد این استاندارد، بر ضرورت رعایت اخلاق حرفه ای در بازرسی فنی آسانسور تاکید شده است. بر اساس دامنه کاربرد استاندارد عنوان شده الزمات برای صلاحدید نهادهای انجام‌دهنده بازرسی و همچنین بی‌طرفی و انسجام در فعالیت‌های بازرسی آن‌هاست. الزامات تعیین‌شده در مورد نهادهای بازرسی نوع الف، ب و پ برای هر مرحله از بازرسی کاربرد دارد.
تعریفی از بازرسی در استاندارد 17020 شده است که به شرح زیر است:
بررسی محصول، فرایند یا تأسیسات یا طراحی آن‌ها و تعیین انطباق آن‌ها با الزامات مشخص‌شده یا الزامات عمومی برمبنای قضاوت حرفه‌ای.
الزامات عمومی
در ادامه زیر مجموعه‌های الزامات عمومی درباره اخلاق حرفه ای در بازرسی فنی آسانسور را بررسی می‌کنیم.
بی‌طرفی و استقلال
پیرو اخلاق حرفه ای در بازرسی فنی آسانسور، فعالیت‌های بازرسی باید بی‌طرفانه باشد و نهاد بازرسی باید مسئول بی‌طرفی فعالیت‌های بازرسی خود باشد و نباید اجازه دهد فشارهای تجاری، مالی یا سایر فشارها، بی‌طرفی را به مصالحه بگذارد.
نهاد بازرسی باید به‌طور مداوم مخاطرات مرتبط با بی‌طرفی خود را شناسایی کند. این شناسایی باید شامل مخاطرات ناشی از فعالیت‌ها یا ارتباط نهاد بازرسی با روابط کارکنانش باشد. هرچند چنین روابطی ضرورتاً نشانگری برای بی‌طرفی نهاد بازرسی نیست.
چنانچه مخاطره‌ای نسبت به بی‌طرفی شناسایی شد، نهاد بازرسی باید بتواند نحوه حذف یا به حداقل رساندن مخاطره را اثبات کند.
نهاد بازرسی باید دارای تعهد مدیریت رده‌های بالا نسبت به بی‌طرفی باشد.
نهاد بازرسی باید تحت شرایطی که خدمات خود را ارائه می‌کند، در حد الزام‌شده استقلال داشته باشد. به این استقلال به شرح زیر در استاندارد عنوان شده است: نهاد بازرسی باید نسبت به طرف‌های مرتبط با آن‌ها استقلال داشته باشد.
معضلات رعایت نشدن اخلاق حرفه ای و استاندارد 17020 در بازرسی فنی آسانسور
به اصول اخلاقی پای‌بند نباشد، بی‌شك مسائل مالی است که موضوع دیگری برای بازرسان آسانسور در چند سال اخیر مشهود به‌علت خصوصی بودن شرکت‌های بازرسی نداشتن ثبات شغلی برای بازرس فنی آسانسور بوده است.
دو مورد فوق باعث شده گاهی چشم‌پوشی در بازرسی آسانسور رؤیت شود و حتی بعضاً تخلفات علنی دیده شده که همان‌طور که در استاندارد 17020 ذکر شده، مواردی که باعث مخاطرات در بازرسی آسانسور می‌باشد، باید توسط مدیریت ارشد جلوگیری شود. در بازرسی آسانسور عدم توان بعضی از شرکت‌های نصب آسانسور در انجام محاسبات، یکی از مخاطرات بزرگ در کوتاهی عملکرد بازرس بوده، بعضاً الزامات ساختمانی برطرف شدن عدم تطابق آن پس از اتمام ساختمان سخت خواهد بود. با توجه به اینکه اکثر ساختمان‌سازان از کمبود حقوق بازرسان اطلاع دارند، با پرداخت مبالغی نسبت به نادیده گرفتن این الزامات اقدام می‌نمایند.
نتیجه‌گیری و پیشنهادها
بر اساس این مقاله در هر شغلی اخلاق حرفه‌ای حرف اول را در وجدان کاری می‌زند. در شغل بازرسی آسانسور با توجه به جنبه نظارتی و قضاوت آن، اهمیت آن دو چندان می‌شود. باعث راهکاری برای جلوگیری از بی‌اخلاقی بازرس ایجاد می‌شود که می‌تواند به شرح زیر باشد:
- تعیین حقوق مکفی و کف حقوق مناسب برای بازرس فنی آسانسور؛
- عقد قراردادهایی که آینده و ثبات شغلی بازرس فنی آسانسور را تأمین کند؛
- حذف مواردی که باعث مخاطرات بازرسی می‌شود، مانند ارائه محاسبات بی‌هدف پس از تأیید فنی آسانسور.
مراجع
1- استاندارد ملی شماره 17020 سال چاپ 1392.
2- فرامرز ملکی. اخلاق حرفه‌ای. چاپ دوم، نشر مجنون، قم 1383.
3- کالینز، جیمز، و یوراس، جری. ساختن برای ماندن. نشر فرا، تهران 1380.
4- ال. تی . هس مر. اخلاق در مدیریت، ترجمه سید محمد اعرابی و داود ایزدی. انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
5- سازمان مدیریت صنعتی، تدبیر شماره 135، 136 و 184.
مطالب مرتبط
مطالب اخیر
